نوسەر: نەجم محەمەد
مۆزیکا زمانێکى جیهانیە و بەشێکیشە لە شارستانەتى سەرجەم مرۆڤایەتى بە بێ جیاوازى. گەر جیاوازیەکیش هەبێ ئەوا لە رووى جیاوازى گەلەکان و بەرگەکان و ئامێرەکانەوەیەو هەروەها هۆیەکیشە بۆ پەیوەندى و ناسین و لێک تێگەیشتن ونزیکبوونەوە لە شارستانیەتى یەکتر و شکاندنى
بەربەستە کلتوریەکان و هونەریش وەک سەرخانێکى کۆمەلاِیەتى هەمیشە لە پەیوەندى و لەژێر کاریگەرى هونەرى میللەتانى تر دایە. هیچ هونەرێک نیە لە دونیادا خۆرسکانە و بى هیچ کاریگەرى هونەرى ئەوانى دى دروست بوبێت و لە دایک بوبێت. دیارە لەو نێوەندەشدا هونەرى کوردیش بە دوور نیە لەو کاریگەریە نەک هەر بە تەنها هونەر بەڵکو ئەدەب و فەرهەنگ و سیاسەت و هتد کەوتونەتە ژێر ئەو کاریگەریەوە. تۆ سەرنج بدە ئەگەر ئەدیب و ئەدەبى کوردى لە ژێر کاریگەرى ئەدەبى میللەتانى تردا نەبوایە و سوودى وەرنەگرتایە لێى بەو شێوەى ئێستا دەوڵەمەند نەدەبوو. تۆ سەرنج بدە شاعیرى گەورە (گۆران) ئەگەر لە ژێر کارىگەرى ئەدەبى تورکى و عەرەبى و ئینگلیزى و ڕوسى و… نەبوایایە و سودى لێوەرنەگرتنایە نەیدەتوانى ئەو گۆرانکاریە گەورەیە لە شیعرى کوردى دا بکات. سەرنج بدە لە هونەرى گۆرانى مۆزیکادا ئەگەر ئەو کاریگەرى و تێکەڵیە بە شارستانیەتەکانى تر نەبوایە هونەرمەندان (قادر دیلان و هۆمەر دزەیى) نەیاندەتوانى ئەو گۆڕنکاریە یان ئەو کودەتا گەورەیە بکەن لە گۆرانى و مۆزیکاى کوردیدا. کە واتە ئەم مامەڵە کردن و کاریگەری و سوودوەرگرتن و تێکەڵبوون و لێکنزیکبوونەوەیە بە شارستانیەکان و کلتورەکان و ئەدەب و هونەرى میللەتانى ترى دونیا کارو پێویستیەکى ژیارى و دیالیکتیە و ناکرێ لێى دابڕاوبیت. ئە گەر هونەرو ئەدەب دا بڕاو بێت لەم پەیوەندى و کاریگەریانە ئەوا وەک گۆمێکى مەنگ و ڕاوەستاوى لێ دێت و سەرەنجام یا بۆن دەکات یان وشک دەبێت. بۆیە دەبێت ئەو گۆمە وەک کانیە ڕوونە گەشەکەى (گۆران) هەمیشە ئاوى نوێى بێتە سەر و مروارى و زیخ و چەوى کاریگەرى تەندروستانەى ئیستاتیکاى میللەتانى تر تیایدا بدرەوشێتەوە.
لە نێو هونەرمەندانى کوردیش دا ماملێ یەکێکە لەو هونەرمەندانەى کە کەوتۆتە ژێر ئەو کاریگەری و پەیوەندیەوە و بە شێوەیەکى تەندروستانە و دوور لە هەستى دەمارگیرى نەتەوەىی و ئاینى و کلتوورى و بە شێوەیەکى مرۆییانەو هونەریانە سوودى لە هونەرى میللەتانى تر وەرگرتوە. بە تایبەتى هونەرى میللەتانى دراوسێ وەک فارس و ئازەرى و تورکى و عەرەبى و توانیویەتى زۆرێک لە میلۆدى گۆرانى ئەو میللەتانە وەربگرێت و بە شێوەیەکى ئیستاتیکى مامەڵەیان لە تەکدا بکات و بیانڵێتەوە. بە شێوەیەکى وا کە هەست بکەیت میلۆدی ئەو گۆرانیە لە سەرچاوە دا کوردیە و مۆڵکى میللەتانى ترى پێوە نیە. بە کورتى و کرمانجى ماملێ ئەو میلۆدیانەى کورداندووە. کە ئێمە گوێمان لە و گۆرانیانە دەبێت کە ماملێ لە هونەرى میللەتانى ترەوە وەریگرتون و وتونیەتەوە و پێیان ئاشنابووین ئێمە هەر بە گۆرانى کوردى و بە ئاوازى ماملێ ئەژمارمان کردوون و گوێ و دڵ و گیان و هەست و ناخمان ئەو هەستەى پێ بەخشیوین و ئەو قەناعەت و بڕوایەى داوینەتێ و قەناعەت و بڕوامان بەوە نەکردووە و نەهێناوە کە ئەو گۆرانى و میلۆدیانە کوردى نەبن. ئەمەش زیرەکى و گەورەیى و سەلیقەی ئیستاتیکى و هونەرىی ماملێ نیشان دەدات لە مامەڵە کردن لە تەک گۆرانى و میلۆدیەکانى هونەرى میللەتانى تر. مامەڵکردنێکى وا کە دوور لە هەرجۆرە گواستنەوەیەکى دەقاودەق و لاسایی‌کردنەوەیەکى کوێرانە و سادانەو دوورە لە کوشتن و سفرکردنەوەى ستایلى تایبەتى و دەنگى هونەرمەند و دوورە لە شێواندن و تێکدانى هونەرى گۆرانى و مۆزیکاى کوردى و سڕینەوەى ناسنامەکەى و دوورە لە خۆکوژى و خودنەبوونى هونەرمەند.
ماملێ کە ئەم کارەى کردوە هەر گەورە بووە و خودى خۆى بووە. هەر خاوەنى شێوازو سەبکى خۆى بووەو هونەرەکەى و خۆى پى گەورە و دەوڵەمەند کردووە. بە ڕاستى بۆ ماملێ شتێکى زۆر گەورە و ئیستاتیکیە کە توانیویەتى لەو قۆناغ و سەردەمەدا ئەو جۆرە مامەڵەیە بکات لەو دونیا داخراوە دا کە ئەو دەم دونیا وەک ئێستا دونیایەکى کراوە نەبوو و پەیوەندیەکان و ئامرازەکانى ڕاگەیاندن و تۆمارکردن زۆر سنووردار بوون. وەک ئەمڕۆ تەکنەلۆژیا بەربڵاو نەبووە و دونیا جیهانگیر نەبوو میللەتان و شارستانیەتەکان لێک نزیک نەبوون. ئەمە وێڕاى جەنگ و داگیرکاریەکان و ئەو ستەمانەى لە سەر کورد هەبووە. لە ئاوا فەزایەکدا ماملێ توانیویەتى ئەو داهێنانە بکات لە سوود وەرگرتن و مامەڵە کردن لە تەک هونەرى میللەتانى تردا. بە بەراورد بە ئێستا بە داخەوە زۆرێک لە هونەرمەندانى ئەمڕۆکە لە گەڵ ئەم هەموو کرانەوە و شۆڕشى پەیوەندى و تەکنەلۆژیاىی و هتد کەچى مامەڵەیەکى زۆر ناتەندروست و نامۆیانە دەکەن لە تەک هونەرى میللەتانى تردا. مامەڵەیەکى خۆکوژى، مامەڵەیەکى فۆتۆکۆبیانەو لاسایی‌کەرانەوەى کوێرانە و دەقاودەق. مامەڵەیەک کە تیایدا هونەرى گۆرانى و مۆزیکاى کوردى تیا دەشێونرێت و هونەرمەند خۆى بچووک و سفر دەکاتەوە و خۆى نیە.
من پێم وایە ئەمەش بێ‌سەلیقەیی و نەشارە زایی و نەزانین و خۆ بچوک کردنەوەى هونەرمەند دەردەخات و هیچى تر. هەر بۆیە دەکرێ ئێمە لە ماملێ‌وە فێرى ئەو وانە گەورەیە بین و سوود لە قوتابخانەکەى ماملێ وەربگرین. بە تایبەتى لە شێوازى مامەڵەکردنى لە تەک هونەرى میللەتانى تردا.
لێرە دا بە پێویستى دەزانم چەند نموونەیەکى زیندوو بهێنمەوە لەو گۆرانى و میلۆدیانەى کە ماملێ لە هونەرى میللەتانى ترەوە وەریگرتوەوە و بە سەرکەوتوىی وتونیەتەوە. دیارە گۆرانیەکان زۆرن بەڵام من بە چەند نموونەیە ئیکتفادەکەم:
-هە وارى خاڵى میلۆدى ئازەرى یە
– وەرە بابچینە ناو شلێران – یارى جاران – وەرە بائاشت بینەوە – وەرە سەر نەخۆشى دڵان – سوورە گوڵ – ئامان شیرین – بێ نەسیم – میلۆدى تورکین – چاوڕەشەى کارمامزم – چارە ڕەش-چاوى ڕەشى جوانە-دەبرۆ تۆ دە بڕۆ -ڕەعنا- سەر لە سەر ڕانى تاکو بە یانى – کەژو کەژاڵێ- مە جنون لە بەرچى وادەکەى- هە ڵوەداى دووچاوى جوانى ىتۆم – ئەم میلۆدیانەش فارسین) شایانى گوتنە ساڵەهاى ساڵ دوو هونەرمەندى مۆزیکژەنى تورکى هاوکاریى ماملێ‌یان کردوە و هاوەڵى ماملێ یان کردوە لە کارە هونەریەکانیدا و زۆر هاوکارى بوون ئەوانیش هونەرمەندان :- مەمەند تارژەن کە تارى ژەنیوە و عە لى عەجەم کە کەمانچەژەن بووە. ماملێ خۆى لەو بارەیەوە دەڵێت : “ئەگەر لە هونەرى گۆرانى گوتنیشدا سەرکەوتو نەبووبم ئەوەندەم بەسە ئەو دوو پیرەمێردە تورکەم بە گۆرانى فێرى کوردى کردوون”، کە مەبەستى ئە و دوو مۆزیکاژەنەیە
