نووسینی: عەباس غەزالی

مامۆستا محەمەدی ماملێ کەسێکە کە لەبەر دەنگە سیحراوییەکەی ناوی هاتە ناو دیوانی شاعیران؛ بۆ نموونە، کەسایەتییەکی وەک مامۆستا هێمن لە شیعری «یادم بکەن»دا دەڵێ: “لەو دەمەیدا گوێ هەڵدەخەن بۆ تارێ – لەو دەمەیدا ماملێ دەڵێ قەتارێ”. وێڕای ئەو دەنگە خۆشە، پێویستە ئەو ئەو هونەرمەندە، ڕەسەن و پابەندە بە ڕەوشتی بەرزی کوردەواری، لە ڕوانگەی تریشدا ببینین.

ماملێ کوردانە وەفادار بووە بە ڕێچکەی هونەریی باب و باپیرانی و هیچ کات هونەری وەلا نەنا. لە سەردەمێکدا کە تەکنەلۆژیا هێندە پێشکەوتوو نەبووە، ئەو بۆتە پردێک بۆ گواستنەوەی دەنگ و گۆرانییەکانی باب و باپیران و پێشینانی خۆی بۆ ئەوەی ئەو دەنگ و کەلتوورە زارەکییانەی کوردەواری لە سەردەمی وەفاییەوە بگەیێنێتە نەوەی دوای ئەوان و بەم جۆرە توانی سەدان گۆرانی بۆ کورد تۆمار بکات. ماملێ نەک هەر وەفادار بوو بە شاعیرێکی وەک وەفایی لە سەردەمی پێش خۆی، بەڵکوو لە سەردەمی خۆشیدا شیعری شاعیرانی بەرزی وەک هەژار و هێمنی بە دەنگە خۆشەکەی بڵاو دەکردەوە. هەروەها جگە لە شیعری ئەم شاعیرانە، گرینگی بە شیعری شاعیرانی تریش داوە؛ بۆ وێنە ماملێ شیعری “ڕاوچییان ڕاوە”ی سولەمان ئەمیر عەشایێری [کاک سێمانی شاوەلە] کردۆتە گۆرانی و هەروەها شیعری “دەشتی پیرانان”ی مەعرووف ئەمین عەشایێری [مارف ئاغای قەڵاتە ڕەشێ] هێناوەتە ناو مۆسیقای کوردی. جگە لەوانە، مێلۆدییە کوردییەکانی لە ناو زمانەکانی دیکەدا دیتۆتەوە و دووبارە کورداندوونییەتەوە. هەروەها ئەو بە گوتنەوەی مێلۆدی فارسی و ئازەری کەلتووری پێکەوەژیانی کوردانی بێ جیاکاری بە نەتەوەکانی دیکە ناساندووە.
لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە، ماملێ بە گۆرانییە خۆشەکانی خزمەتێکی زۆری بە فەرهەنگی کوردی کردووە و لە گۆرانییەکانی ئەوڕا دەکرێ شێوە ژیانی کوردەواری وێنا بکرێت. ئەو توانی بایەخی گۆرانی دیوانی و مەجلیسی لەناو کورددا بگەیێنێتە ئاستێکی بەرزتر. هەروەها وەک کەسایەتیەکی پێشکەوتوو و هونەرمەندێکی کۆمەڵایەتی، بەشێکی زۆری گۆرانییەکانی بۆ ژنی کورد بووە و کەسێکیش بووە کە ئازادیی ژنی لە ماڵەکەی خۆیدا دەست پێکردووە. ماملێ بە گۆرانی “یادگاری شیرین” بیرۆکەی پیرۆزبوونی ئافرەت و ئازادیی ژنی لە ناو کوردەواریدا شیرینتر کرد. شایانی ئاماژەیە ئەم بیرۆکەیە کە لە دێڕی “با هەزار زێ و گادەر و لاوێنی ڕوونیشمان هەبێ – تاکوو ژن ئازاد نەبێ سەرچاوەکەی ژین لیخنە”ی (یادگاری شیرین)ی مامۆستا هێمندا چەکەرەی کرد و وەک بەشێکی گرینگی فەرهەنگی کوردەواری، ئەمڕۆ لە هەموو جیهاندا بۆتە دروشمێکی مرۆیی و دیمۆکراسیانە کە کورد سەری پێ بەرز بووە.
ماملێ وەک کەسێکی زمان دۆست جگە لەوەی بە گۆرانییەکانی سەدان وشەی کوردی ناوچەیی لە ونبوون پاراست، لە ناو گۆرانییەکانیدا ئەوەندە باسی شار و گوندەکانی کوردستان کراوە کە بیسەر خۆشەویستی نیشتیمانی زیاتر دەکەوێتە دڵ. گۆرانییەکانی ماملێ جگە لە ناوچەی موکریان لە ناوچەکانی دیکەی کوردستانیش وەک ناوچەی ئەردەلان و کرماشان و سۆران و پشدەر و بیتوێن هەوادار و تامەزرۆی زۆری لێ بوون. ماملێ بە گۆرانییەکانی ئەوەی سەلماند کە کورد یەک فەرهەنگ و زمانە و بەم جۆرە سنووری دەستکردی کوردستانی وەلا دەنا.
وێڕای توانا هونەرییەکەی و کەسایەتییە کۆمەڵایەتییەکەی، ماملێ کەسێک بوو کە لە بزووتنەوە سیاسییەکانی کوردیدا بەشدار بووە و بە هونەرمەندێکی سیاسیش ناو دەبرێ و لەو پێناوەشدا قوربانیی زۆری داوە. ئەو کەسێکی وەفادار بە نیشتیمان و نەتەوەکەی بووە و لە سەر بیروباوەڕی خۆی سەختی زۆری کێشاوە و تا کۆچی دوایشی کرد هەر بە سەربەرزی و عێزەتەوە ژیا.
ماملێ لە کاتی خۆیدا بەو پەڕی ئەرکناسییەوە کاری خۆی کرد و هەموو تەمەنی خۆی بۆ خزمەت بە کەلتوور و هونەری کوردی تەرخان کردووە. ئەوەی لێرەدا گرینگە ئەوەیە کە پێویستە حکوومەتی هەرێمی کوردستان خزمەت بەو هونەرمەندە بەرزە بکات. ماملێ کەسێکە کە شایستەی ئەوەیە حکوومەتی هەرێمی کوردستان بە باشترین شێوە یادی بکاتەوە. هەروەها پێویستە لە ڕێگەی گۆرانییەکانی ماملێ خزمەتێکی زیاتر بە زمان و ئەدەبیاتی زارەکی کوردی بکرێت و بە ڕێکوپێکی بنووسرێنەوە. هەروەها پێویستە شوێنێک بە ناوی ماملێ بکرێت و جێی خۆیەتی پەیکەرێکی باڵانوێنیشی بۆ دروست بکرێت.

پێویستە بگوترێ کە ئەم بابەتە هەم لە ڕۆژنامەی (خەبات)دا چاپ و بڵاو کراوەتەوە و هەم لە مەراسیمی ٢٤ ساڵەی یادکردنەوەی ماملێ لە هەولێر لەلایەن نووسەرەوە خوێندرایەوە.

هەمان بابەت بە زاراوە و ڕێنووسی باکووری کوردستان

Mamle hunermendekî resen e û dilsozê netewe û welat e

Muhemed Mamle mirovek e ku navê wî ji ber dengê wî yê efsûnî ketiye dîwana helbestvanan; Wek mînak kesayetek wek Hêmind di helbesta xwe ya bi navê “Bîra Min” de dibêje: “Dema ku li Tare guhdarî dikin – dema Mamle dibêje Qatar”. Ji bilî vî dengê xweş, divê em wî ji perspektîfeke din jî bibînin.

Mamle bi kurdî dilsozê rêya hunerî ya bav û kalên xwe bû û tu carî dev ji hunerê berneda. Di serdemeke ku teknolojî ne ewqas pêşketî bû, ew bû pirek ku deng û awazên bav û kalên xwe ragihîne deng û çanda devkî ya kurdî ji serdema wefayî bo nifşên din û bi vî awayî kariye bi sedan stran tomar bike. ji bo Kurdan, Mamle ne tenê di pêşiyên xwe de dilsozê helbestvanekî wek Wefayî bû, lê helbestên helbestvanên mezin ên wek Hezher û Hemnî jî bi dengê xwe yê xweş çap kir. Ji bilî helbesta van helbestvanan, wî bala xwe daye helbestên helbestvanên din jî; Bo nimûne, Mamle helbesta “Rewçîyan Rawa” ya Silêman Emîr Eşayîrî [Birêz Semanî Şewala] û helbesta “Deştî Pîranan” ya Me’rûf Emîn Aşaîrî [Marf Axa Qelata Raşe] wergerandine muzîka Kurdî. Herweha wî awazên kurdî yên bi zimanên din jî dîtine û wergerandine kurdî. Her wiha bi awazên Farisî û Azerbaycanî çanda bihevrejiyana Kurdan bi neteweyên din da naskirin.

Mamle di warê civakî de bi stranên xwe yên xweş gelek xizmet ji çanda Kurdî re kiriye. Wî karîbû di nav kurdan de girîngiya stranên dîwanî û meclîsî bilind bike. Weke kesayeteke pêşverû û hunermendeke civakî piraniya stranên wê ji bo jinên Kurd bûn û di mala xwe de dest bi azadiya jinê kir. Mamle bi strana “Yadgarî Şîrîn” fikra pîroziya jinê û azadiya jinê di çanda Kurdî de şêrîn kir. Hêjayî gotinê ye ku ev ramana Hemnê ya bi navê “Em bibin xwedî hezar jin û ciwanên zelal – heta jin azad bibe, çavkaniya jiyanê lîz e” (Bîranînên Şîrîn) derketiye holê, bûye sloganek mirovahî û demokrasiyê ku gelê Kurd lê kiriye. serbilind.

Mamle wek zimanhezek ne tenê bi stranên xwe bi sedan peyvên kurdî yên herêmî ji windabûnê parastiye, di stranên xwe de ewqas behsa bajar û gundên Kurdistanê kiriye, ku guhdar zêdetir hest bi welatparêziyê dike. Stranên Mamlê li deverên din ên Kurdistanê yên wek Erdelan, Kirmaşan, Soran, Pêşder û Bitwanê jî deng veda. Mamle bi stranên xwe îspat kir ku Kurd yek çand û ziman e û bi vî awayî sînorên çêkirî yên Kurdistanê ji holê rakirin.

Mamle ji bilî şiyana xwe ya hunerî û kesayetiya xwe ya civakî, kesekî beşdar di nav tevgerên siyasî yên kurdî de bû û ji wî re hunermendekî siyasî jî tê binavkirin û ji bo vê armancê gelek qurbanî dan. Mirovekî dilsozê welat û neteweya xwe bû û ji ber baweriya xwe gelek êş û azar kişand û heta mirina xwe bi serbilindî û bi rûmet jiya.

Mamle bi wijdaniyeke herî mezin xebitî û hemû jiyana xwe ji bo xizmeta çand û hunera kurdî kir. Di vir de ya girîng ew e ku hikûmeta Herêma Kurdistanê xizmeta vî hunermendê mezin bike. Mamle ew kese ku hêjaye bi baştirîn awayî ji aliyê Hikûmeta Herêma Kurdistanê ve were bibîranîn. Stranên Mamlê jî divê xizmeta ziman û edebiyata devkî ya kurdî bike û bi rêk û pêk ji nû ve bên nivîsandin. Divê cihek jî navê Mamle lê bê kirin û peykerekî bilind jê re bê çêkirin.

Sipas ji bo malpera Rojeva Kurd