بۆ یاد و بیرەوەری هونەرمەندی گەورە و نەتەوەیی گەلی کورد، کاک محەمەد ماملێ
(کس عیار زر خالص نشناسد چو محک)
“کەس بە نرخی زێڕی بێخەوش نازانێ، مەگەر مەحەک”
ڕەمزی هەرمانی گەورە پیاوانێک وەک حافز و دیوانەکەی لەکەس شاراوە نیە، هێشتاشی لەگەڵ بێ دوای سەدان ساڵ، دیوانی ئەو لەپاڵ قوڕعان لەهەر ماڵ و مەنزڵێک هاوڕێ و هاودەمی هەستی پاک و بوژێنەری هەستی مرۆڤی ڕاست و درووست بووە کە چارەنووس و داهاتووی خۆیان لەو دا دەبیننەوە.
دەنگی گەرم و دڵنشینی کاک محەمەد ماملێ هەرووەک دیوانی حافز، شادیهێنەری ماڵانی کوردەوارییە، دەنگی ئەو گوورانیی کەنەفت و پیران، شادی هێنەری دڵی کوڕ و کچان، هێز و وزەی شۆڕشگێڕان، هاندەری پاڵە و وەرزێران و جوانیبەخشی مەجلیسی دڵخۆش و مەستان بووە و هەشە.
نەهێنی مێرانە و مرۆڤایەتی ماملێ لە کەسایەتی نەتەوەیی و سیاسی هەستی پاکی خۆشەویستی هەموو مرۆڤێک شاراوەیە. بەڕێزیان مرۆڤێکی نیشتمانپەروەر بوون. ماوەی نیزیک بە شێست ساڵ خەباتی هونەری خۆی وێڕای زیندووکردنەوەی گۆرانی نەتەوەیی و فۆلکلۆری، هەرگیز بە شان و باڵی هیچ دەوڵەتێکی دەسەڵاتداری زاڵمدا هەڵنەگوتووە، بەپێچەوانە هەردەم لایەنگری هزری خەبات و تێکۆشانی ڕزگاریخوازی ڕەوای گەلەکەی بووە.
بە کەڵک وەرگرتن لە وشەگەلی ڕازاوە و ڕەسەنی کولتوری، حەولی لە پاراوڕاگرتنی زمانی کوردی داوە.
مێر مناڵان و لاوانی فێری شێعرگەلی شاعیرانی مەزنی گەلەکەمان وەک مامۆستا وەفایی و مامۆستا گۆران و مامۆستا هێمن و مامۆستا هەژار کردووە، ئەم شێعرانە سالیانی ساڵ هەموو ناوچە و گەڕەکی شارانی تەنیێوە و دەبیستران، لە تەکیە و خانەقاکان، دەروێش و مورید بە دەنگی ئەو جەزم دەبوون، لە جێژنەکاندا کیژ و کوڕ بە دەنگی دڵنەوازی ئەو هەڵپەڕکێیان دەگێڕا و خۆشەویستیان دەکرد، ساقێکان بە دەنگی گەرمی ئەو هاوڕێی مەیخۆرەکانیان دەبوون.
ماملێ و دەنگێکی سیحراوی ئەو بەشێکی دانەبڕاو لە ژینگەی جوان و شاخە سەرکەشەکانی کوردستان و هەژێنەری شۆڕشگێڕانی ڕێگەی ئازادی و دێمۆکڕاسیە،
بەڕێزیان لە نالەبارترین بارودۆخی داسەپاو بە دەنگێکی پاراو، یاسای کۆن دەشکێنێ و بە هاندان و پێهەڵاگوتنی کچە پێشمەرگەیەک کە چارشێوی دیلی لەسەر داڕنێ و چەکی شەڕەف بخاتە شانی.
بەسەدان ئافەریم لەو هونەرمەندانەی خۆنەویستانە کە هەردەم بە شێعر و هونەریان لە بەرەی پێشەوەی خەباتی گەلەکەیان هەنگاو دەنێن.
محەمەد ماملێ کوڕی سەعید ماملێ لەساڵی ١٩٢٥ی زایینی لەشاری قارەمانان، شاری مەهاباد لەدایکبوو.
لە دەوری دەسەڵاتداری پەهلەوی شای ئێران، ماملێ لەبەر جموجۆڵی سیاسی چەند جار خرایە بەندیخانە و دوورخستنەوە لە زێد و وڵاتیی.
هەروەها لە دەوری دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران، کوڕەکەی کە مێرمناڵێک بوو لە تەمەنی (١٦ ساڵانە) ئێعدام کرا.
مامۆستا محەمەد ماملێ دەوری ٣٥٠ گۆرانی گوتووە
ڕۆژی ٣ی ڕێبەندانی ئەمساڵ بە هۆی نەخۆشی، پاش قەدەرێکی زۆر مۆمی تەمەنی خامۆش بوو.
لە ڕۆژی کۆچی دوایی ئەو مەزنە پیاوە، شاری مەهاباد دوکان و بازاڕیان داخست و دەستیان لە کار و کەسب کێشایەوە و بە گشتی، لەژن و پیاو و گەورە و بچووک، تەنانەت لە شارەکانیش بۆ دوادیداری هاتنە ڕێ و ڕەسمی بە خاک ئەسپاردنی.
لە کاتی بەڕێوەچوونی ئەم ڕێ و ڕەسمە، سەرەڕای ئەوە کە هێزەکانی سەربازی و ئەمنیەتی لەحاڵەتی هۆشیاری و ئامادەباشدا بوون، خەڵکانێکی زۆر بە خوێندنەوەی سرودی نەتەوایەتی (ئەی ڕەقیب) و ئەی شەهیدان، بەرەو ئارامگەی کەوتنە ڕێ.
هەوەڵجار بوو کە ژنان بە ڕێژەی زۆر بەربڵاو لە بەخاک ئەسپاردندا بەشداریان دەکرد و هەر لەبەر ڕێژەی زۆری بەشداربووانی ژن، لە بەشی ژنانی مزگەوتی جامیع (سوور) شوێنێکیان بۆ تەرخان کردن.
مامۆستا محەمەدی ماملێ هەردەم زیندووە.
(نامرن ئەوانە وا لەدڵی میلەتا ئەژین)
هوشیار ئیمامی.
ڕەشەمەی 1999
وەرگێڕ لە فارسییەوە: بەڕێز موحسین ئەڵڵاوەیسی.
فارسی
بەیاد هنرمند بزرگ و مردمی خلق کورد کاک محمد ماملی،
(کس عیار زر خالص نشناسد چو محک)
راز جاودانگی مردان بزرگی چون حافظ و دیوانش بر کسی پوشیدە نیست، هنوز بعد از قرنها دیوان او در کنار قرآن در هر خانە و کاشانەای محرم احساسات پاک و الهام بخش انسانهای شریفی است کە سرنوشت و آیندە خود را بەآن مینگرند، صدای گرم و دلنشین کاک محمد ماملی مانند دیوان حافظ، شادی آفرین هر خانە و کاشانەای در کوردستان است. صدای او آرامبخش پیرزنان و پیرمردان، شادی بخش دختران و پسران جوان، یاری دهندە دهقانان و تهیدستان در کار و زحمت روزانە، و گرمی بخش میگساران و نویدبخش مبارزان بودە و میباشد.
راز مردانگی و انسانیت ماملی در شخصیت ملی و سیاسی و احساسات پاک بشردوستی وی نهفتە است، وی مردی وطن پرست بود، نزدیک بە شصت سال فعالیت هنری خود علاوە بر احیاء آوازهای ملی و فلکلور هرگز از هیچ حکومت ظالمی تمجید نکرد، او ستایندە جنبشهای ملی و رهایی بخش مردم تحت ستم بودە.
با استفادە از کلمات زیبا و دست نخوردە فرهنگی سعی در پاک نگەداشتن زبان کوردی نمود.
بەجوانان و نوجوانان اشعار زیبای شعرای بزرگ کورد مانند، وفایی، گوران و هیمن و هژار و دیگران را آموخت، این اشعار در هر کوی و برزن سالها و سالها شنیدە و زمزمە شد، در تکایا و خانقاە درویشان و مریدان با صدای او جذبە میشدند، در جشنها دختران و پسران با صدای دلنشین او میرقصیدند و عشق میورزیدند، ساقیان با صدای گرم او میگساران را همراهی می نمودند.
ماملی و صدای جادویی وی بخش جدایی ناپذیری از طبیعت زیبا و کوهساران سربەفلک کشیدە کوردستان و تهیج کنندە مبارزان راە آزادی و دمکراسی است. او در بدترین شرایط خفقانی، با طنینی رسا، سنتی دیرینە را شکست و بە تهییج و تمجید دختران پیشمرگەای برآمد کە چادر از سر انداختە و تفنگ بردوش گرفتند، صد آفرین بر هنرمندانی چنین والا کە همیشە باشعر و هنرشان در صف مقدم مبارزە ملتشان رزمیدند.
محمد ماملی فرزند سعید ماملی درسال 1925 میلادی در شهر قهرمان پرور مهاباد از مادر متولد شد،
در دوران شاە بخاطر فعالیتهای سیاسی چند بار زندانی و تبعید گردید و جمهوری اسلامی یک فرزند خردسال ( 16 سالە ) وی را اعدام کردە است، نزدیک بە 350 آواز و ترانە سرودە
روز 3 بهمن ساڵ ١٣٧٨ بعداز یک بیماری طولانی چشم از جهان فروبست. بعد از درگذشت وی شهر مهاباد نیمە تعطیل و از سراسر کوردستان مردم برای خاکسپاری بە مهاباد سرازیر شدند، مراسم خاکسپاری با شعارهایی برعلیە ستم ملی و ارتجاع و سرود ( ملی کوردستان ) ای رقیب و ای شهیدان همراهی شد، رژیم نیروهایش را بەحالت آمادەباش درآوردە بود.
برای اولین بار زنان نیز بەطور گستردە در مراسم خاکسپاری شرکت و جداگانە در یکی از مساجد شهر مجلس ختمی بپا نمودند، مسجد جامع (سور) برپاشد.
محمد ماملی جاودانە است.
هوشیار امامی
سال ١٩٩٩
