نووسینی: شاهۆ حوسێنی
پێشەکی:
هوونەر لێکەوتەیەکی گرینگی مرۆییە کە بۆ کارتێکەری لەسەر هەست، زەین و دەروونی مرۆڤەکان بەرهەم دێت. لیکەوتەیەکی مرۆیی کە زایەڵەی نەریت، بەها و نۆرمە کۆمەڵایەتی و کلتووریکانی کۆمەڵگای مرۆیی پێوە دیارە، حەولێکی هەستەکی بۆ رازاندنەوەی هەموو ئەو فۆرمە کلتووری و کۆمەڵایەتیانەی کە لێک‌گرێدەرەوەی مرۆڤەکانن لە ناو کۆمەلگادا. حەولێکی کلتووری بۆ قوڵتر و رادیکاڵ‌تر کردنی پێوەندێ مرۆییەکان، ڕادیکاڵ‌تر کردنی دەروەست بوونی مرۆڤەکان بە فۆرماسیونیکی مێتامرۆیی بە ناوی کۆمەلگا و لەو بانتر بەناوی نەتەوە. کەوابێ دەشێ بگوترێ کە هوونەریش لە تەنیشت هەموو ئەو دیاردە کۆمەڵایەتی، سیاسی و ئابووریانەی کە نەتەوەسازن، ئەرکی نەتەوەسازی لە سەرشانە. لەڕاستی‌دا دەشێ بگوترێت کە هەر بەرهەمیکی هونەری میدیا یان ئامرازێکی ڕاگەیەنەرە کە واقعی کۆمەلگا لەودا بە زمانی هونەری ڕەنگ دەداتەوە.
کۆمەڵناسی هونەری کوردی:
کاکڵ و ناوەرۆکی سەرکی کۆمەڵناسی هونەر شرۆڤە و لیکۆڵینەوە لە ئاڵوگۆری گەوهەری شێوازە هونەرێکان نیە، بەڵکە گێڕانەوەی تێکهەڵچوونی گوتارەکانە لەمەر شووناس بەخشی بە هێندێک لە بەرهەمە هونەرێکان و درێغ‌کردنی ئەو شوناسە لە هێندێکی‌تر لە بەرهەمە هونەرێکانە. ئەو تێکهەڵچوونە لەناو بەستێنێك‌دا بەناوی کۆمەڵگا ڕووی‌دەدات کە بەرهەم هێن و هەوێنی جیهانی هونەرییە کە لەودا دەرکەوتەیەک بەناوی هونەر و کەسێک بەناوی هونەرمەند دەخوڵقێت. لەڕاستی‌دا بەرهەم‌هێنانی هونەری و گەشەی کۆمەڵایەتی بەشیوەیەکی قوڵ لێک‌ئاڵاون. بێ‌گومان تێگەیشتن لە بەرهەم هونەرێکان، خوڵقێنەرانی ئەوان و شرۆڤەی هونەر و هونەرمەند وەک دوو دەرکەوتەی جیهانی هونەری هەر کۆمەڵگایەک بەبێ ڕۆچوونی ڕادیکاڵ و قوڵ بەبەستێنەکانی کۆمەلایەتی ئەوان‌دا مومکین نیە. بە قەولی “بوردیو”: هونەر بەستێنیکە کە ڕوانگەیەک و بڕگەیەک لە جیهان، لەوڕا دەردەکەوێت.
هونەری کوردی دەرکەوتەیەکە کە لە بەستێنیکی کۆمەلایەتی تایبەت‌دا لەخۆگری دیاردەگەلێکی کلتووری، کۆمەلایەتی و سیاسی دەردەکەوێت. واتە هونەری ئەو کۆمەڵگایە لەسەر ئەساسی نۆرم، بەها و دیاردەگەلێکی ئەرزشی فۆرم دەگرێت و دەردەکەوێت. یەکێک لە بەهێزترین بەها کۆمەڵایەتێکانی کۆمەلگای کوردی “کوردایەتیە” کە بەرهەمی تێکهەڵچون و بەربەرەکانی لەگەل نەتەوەخوازی داگیرکەرە، لەوەها دۆخێک‌دا لە تەنیشت سیاسەت، ئەدەبیات، و هەموو دەرکەوتەکانی کۆمەلگا، هوونەر دەبێتە ئاوێنەی باڵانوێنی ئەو بەها هێژمۆنەی کۆمەلگای کوردی. لەوەها دۆخێک‌دا کوردایەتی بە مانای دەروەست بوون بە کۆگشتیەک لە نۆرم و بەها مرۆییەکانی کۆمەڵگای کوردی و هەستی پەیوەست بوونێکی مێژووی بە فۆرماسیونێکی مەعریفی و زەینی دەبێتە ناوەرۆکی هەستی و عاتیفی هونەری کوردی. ڕێک لێرەڕایە کە هونەرمەند هەم بەرهەمێکی کۆمەلایەتیە و هەم هۆکاری بەردەوامی کۆمەلگا و پەیوەست بوونی بەردەوامی تاک بە کۆمەلگایە. گۆرانی یەک لەو هونەرانەیە و ماملێش یەک لەو هونەرمەندانەیە کە دەبێتە ئاوێنەی باڵانوینی کۆمەڵگاکەی. لەڕاستی‌دا لەلایەک هەم هونەریی ماملێ و هەم ماملێ وەک هونەرمەند خۆی لە کۆمەلگا دادەبینێتەوە و لەلایەکی‌تریش هەم کۆمەڵگا خۆی لە هونەری ماملێ‌دا و ماملێ وەک هونەرمەند دەبینێتەوە. بەو شیوەیە پیوەندی دیالێکتیکی هونەر و کۆمەلگا بەردەوام دەبێت و پەرەدەستێنیت، بەواتایەکی‌تر هونەری دەروەست بە کۆمەلگا و کۆمەڵگای دەرەوەست بە هونەر(ماملێ کورد و کۆمەلگای کوردی) دەکەونە پێوەندیکی ڕادیکاڵ و قوڵ.
ئەرک‌ناسی مەلبەندی هونەریی ماملێ:
ماملێ وەک هونەرمەند ئەوەی ئەرک و بەرپرسیارێتی بوو وەک کورد هەتا دواهەناسە لەسەری بەردەوام مایەوە، واتە هەتا دواهەناسە مەتەرێزی کوردایەتی چوڵ نەکرد. ماملێ وەک قوتابخانەیەکی هونەری کوردی لەسەر ئەساسی دەروەست بوون بە کوردایەتی و خزمەت بە پەرەی شووناس و تێمای نەتەوەیی کورد بەرهەم هات. دیارە ئەو گەوهەرە پڕبایەخە بەخۆشیوە لەپاش کۆچی مامۆستا موحەممەدی ماملێ لە ناو جەغزی غیابی خوڵقێنەر و بەرهەم هێنەرەکەی‌دا قەیتس نەمایەوە و توانی هەموو سنوورە دەس‌کردەکانی داگیرکەر ببڕێت. لەپاش کۆچی مامۆستا موحەممەدی ماملێ، ئەندامانی بنەماڵە بە هەست بە بەرپرسیارەتی کردن و بۆ ڕۆشەن‌ڕاگرتنی چرای ئەو کوردایەتی و بەرپرسیارێتیەی کە هەڵکرابوو، مەڵبەندی هونەری ماملێیان دامەزراند، دەشی بگوترێ کە ئەوە بۆ یەکەم جار بوو کە لەناو کۆمەڵگای کوردی لە رۆژهەڵات و بگرە لە هەر چوارپارچەی کوردستان‌دا ڕەچە و ڕێگای هونەری هونەرمەندێک لە ناو ناوەند و فۆرماسیونێک لە دەرەوەی بازنەی ڕێکخراوەیی و حیزبی‌دا پەرەی پێ‌بدرێت. فۆرمێک لە کوردایەتی کە ئامانجی دەسەڵات نیە، بەڵکە ڕێک کۆمەلگایە و ڕەهەندی ئیجابیشی هەیە، واتە زایەڵەی دیاردە ئۆبژێکتیقەکان بە تەنیا نیە، بەڵکە زایەڵەی دیاردە سوبژێکتیڤەکانیشە، بۆیەش دەشێ بە ناسیونالیسمی مەدەنی پیناسە بکرێت. ئەو فۆرم لەناسیونالیسمە ئەگەرچی لێکەوتە و کارتێکەری سیاسی هەیە، بەڵام سیاسیش نیە، واتە ڕاستەوخۆ ئامانجی دەسەڵات نیە، بەڵکە ئامانجی تێگەیاندن و پێگەیاندنی کۆمەلگایە. مەڵبەندی هونەری ماملێ لەڕاستی‌دا ئۆرگانی کۆمەڵگای مەدەنیە، کۆمەڵگای مەدەنی کوردی. کوردی چونکە پەرەپێ‌دەری کوردایەتی و شووناسی نەتەوەییە، مەدەنی چونکە لەدەرەوەی بازنەی رێکخراوەیی و حیزبیە. لەڕاستی‌دا مەڵبەندی هونەریی ماملێ ڕێگانیشاندەری کوردایەتیە، بەڵام بە زمانی هونەر و لە فۆرمی هونەردا وریایی و ئاگایی کۆمەلایەتی و کلتووری بە تاک و کۆمەڵگا دەبەخشیت. واتە ئەگەر حیزب و ریکخراوەی سیاسی، ئاگایی و وریایی سیاسی دەبەخشن، ئەوە ئۆرگانەکانی مەدەنی و یەک لەوان مەڵبەندی هونەریی ماملێ وریایی و ئاگایی کلتووری و کۆمەلایەتی دەبەخشیت کە دەوری تەواوکەری ئاگایی و و وریایی سیاسی هەیە. بێ‌گومان دەوری حیزب و ڕیکخراوە سیاسێکان لە بەستێنی سیاسی کۆمەڵگادا چەندە گرینگە بۆ پەرەی وریایی سیاسی و کلتووریی سیاسی دیمۆکراتیک و پێش‌گرتن بە پاوان کردنی دەسەڵات، دەوری ناوەندەکانی مەدەنیش ئەوەندە گرینگە بۆ پیش گرتن بە پاوان کردنی بەستێنەکانی مەدەنی لەلایەن دەسەڵاتەوە. واتە جوغرافیای مەدەنی کۆمەلگا مەدەنی دێڵیتەوە، مەجال بە دەسەڵاتی سیاسی نادات پێ‌بکێشتە بەستێنی مەدەنی و توتالیتاریسم پەرە پێ‌بدات. بۆیە مەڵبەندی هونەری ماملێ دەتوانێ چرایەکی ڕێگانیشاندەر بێت بۆ هەموو ئەو بنەماڵانەی کەسایەتی و هەڵکەوتەیەکان لە خزمەت بە پەرەی وریایی نەتەوەیی لە بەستێنی هونەری، ئەدەبی، کۆمەڵایەتی و….هتد، هەنگاوی بە نرخی ناوە، حەول بدەن بەبنیادنانی مەڵبەند و ناوەندێکی مەدەنی، ڕێچکەی ئەو کەسایەتی و هەلکەوتانە درێژە پێ‌بدەن و کۆمەڵگا شاهیدی سەرهەڵدانی مەڵبەندی ئەدەبی مامۆستا حەقیقی، مامۆستا هەژار، مامۆستا هێمن، مامۆستا جەعفەری قازی، مارفی ئاغایی، ژیلا حوسێنی، مامۆستاحەسەنی کامکار، مامۆستاحەسەن زیرەک و ……دەیانی تر بێت.
